احتمالاً شما هم این تجربه را داشته‌اید که برنامه‌های نظارتی و عیب یابی در بخش اطلاعات S.M.A.R.T هارد دیسک خطا یا پیغام نگران کننده نمایش داده‌اند. با اینکه طیف اطلاعات S.M.A.R.T بسیار گسترده است، اما در حقیقت تنها 5 پارامتر آن واقعاً می‌تواند خرابی هارد دیسک را پیش بینی کند. در نوشتار پیش رو به معرفی 5 پارامتر مهم می‌پردازیم که ضمن پی بردن به سلامت هارد دیسک، می‌تواند خرابی احتمالی را با دقت بسیار بالا پیش بینی کند.
همان‌طور که می دانید S.M.A.R.T یک سیستم نرم افزاری در سطح Firmware هارد دیسک‌ها است که با هدف پیش بینی خرابی احتمالی، پارامترهای مختلفی را پایش و گزارش می‌کند. در حقیقت هدف از پیاده سازی استاندارد S.M.A.R.T در هارد دیسک‌ها پیش بینی خرابی هارددیسک توسط کاربر و تعویض آن پیش از وقوع خرابی است.
همچنین سازندگان و تعمیرکاران از اطلاعات S.M.A.R.T جهت عیب یابی استفاده می‌کنند. اهمیت S.M.A.R.T غیر قابل انکار است اما در تفسیر اطلاعات آن بسیاری مواقع اشتباه رخ می‌دهد، برای مثال برنامه‌های غیر تخصصی و غیر استاندارد با کوچک‌ترین تغییری در پارامترهای S.M.A.R.T، هشدارهای گمراه کننده به کاربر نمایش می‌دهند یا به سادگی از خطاهای جدی می‌گذرند که در نهایت به خرابی ناگهانی می‌انجامد.
طلاعات S.M.A.R.T در همه هارد دیسک‌ها یکسان نیست، همچنین تعداد پارامترهای آن در محصولات سازندگان مختلف متفاوت است و حتی کارکرد آنها نیز می‌تواند متفاوت باشد، با این حال از مجموع ده‌ها پارامتر آن، باید 5 پارامتر را جدی گرفت و هرگونه تغییر در آنها می‌تواند پیش بینی کننده خرابی باشد. این پنج پارامتر شامل موارد زیر است:
- Reallocated_Sector_Count
- Reported_Uncorrectable_Errors
- Command_Timeout
- Current_Pending_Sector_Count
- Offline Uncorrectable
مطالعات انجام شده بر روی نزدیک به 40,000 دستگاه هارد دیسک نشان می‌دهد پنج پارامتر فوق با دقت و اطمینان نسبتاً بالایی قادر به پیش بینی خرابی هارد دیسک‌ها هستند، بنابراین آنها را جدی بگیرید.
در ادامه به تشریح هر یک از پارامترهای پنج گانه فوق می‌پردازیم:
Reallocated_Sector_Count
مقدار گزارش شده این پارامتر را باید کاملاً جدی گرفت، چراکه بیانگر تعداد سکتورهای جابجا شده است، به بیانی دیگر Reallocated_Sector_Count تعداد بدسکتورها را بازتاب می‌دهد و با عبور از صفر یا افزایش آن، شانس خرابی و از دست رفتن اطلاعات به شدت افزایش می‌یابد. جابجایی داده‌های ثبت شده در سکتورهای معیوب (Reallocating) این امکان را فراهم می‌کند تا به رغم وجود سکتورهای معیوب بتوان از هارد دیسک استفاده کرد. هرچند وجود یک یا چند سکتور خراب لزوماً نگران کننده نیست، اما افزایش آن را باید زنگ خطر دانست.
- مقدار عادی: صفر
- اهمیت: بسیار جدی
- مقدار هشدار دهنده: مقدار غیر صفر
Reported_Uncorrectable_Errors
این پارامتر تعداد خطاهای غیر قابل اصلاح رخ داده در خواندن اطلاعات را نشان می دهد. خطاهای غیر قابل اصلاح از طریق مکانیزم های تصحیح خطا تعبیه شده به معنای وجود مشکلی جدی در سطح هارد دیسک است و خطاهای رخ داده به خرابی اطلاعات ذخیره شده می انجامد.
توصیه می شود به محض افزایش مقدار Reported_Uncorrectable_Errors به پشتیبان گیری از اطلاعات هارد دیسک و تعویض آن اقدام کنید.
- مقدار عادی: صفر
- اهمیت: بسیار جدی
- مقدار هشدار دهنده: مقدار غیر صفر
Command_Timeout
این پارامتر تعداد فرامین خواندن-نوشتن ناتمام را نشان می‌دهد که حاکی از وجود خطای بسیار جدی است و قویاً توصیه می‌شود آن را جدی بگیرید. در صورتی که با تعویض کابل رابط همچنان این مقدار افزایش پیدا کرد، برای تعویض فوری هارد دیسک اقدام کنید.
- مقدار عادی: صفر
- اهمیت: بسیار جدی
- مقدار هشدار دهنده: مقدار غیر صفر
Current_Pending_Sector_Count
این مقدار بیانگر تعداد سکتورهای موجود در صف جابجایی است، به عبارتی دیگر تعداد سکتورهای ضعیف را نشان می‌دهد که جهت جابجایی به سکتورهای سالم در صف قرار گرفته‌اند. عبور این مقدار از صفر به معنای وجود سکتور معیوب است. در صورتی که مقدار این پارامتر به صفر کاهش پیدا نکرد یا افزایش یافت، آن را زنگ خطر جدی تلقی کنید.
- مقدار عادی: صفر
- اهمیت: بسیار جدی
- مقدار هشدار دهنده: مقدار غیر صفر
Offline Uncorrectable
این پارامتر که با نام‌های Uncorrectable Sector Count و Off-Line Scan Uncorrectable Sector Count نیز شناخته می‌شود، مجموع تعداد خطاهای رخ داده در نوشتن-خواندن اطلاعات در یک سکتور را نشان می‌دهد و افزایش آن به معنای وجود عیب جدی در سطح دیسک (پلاترها) یا دیگر اجزای متحرک هارد دیسک است. مقدار این پارامتر بسیار حیاتی بوده و با افزایش آن فوراً برای پشتیبان گیری و تعویض هارد دیسک اقدام کنید.
- مقدار عادی: صفر
- اهمیت: بسیار جدی
- مقدار هشدار دهنده: مقدار غیر صفر
علاوه بر 5 پارامتر معرفی شده که جهت خواندن و بررسی آنها باید از برنامه‌های ارائه شده توسط خود سازنده یا برنامه‌های مستقل نظیر CrystalDiskInfo استفاده کنید، علائم و نشانه‌های دیگری نیز وجود دارد که می‌تواند حاکی از خرابی هارد دیسک باشد:
- صدای کلیک یا هر صدای ناهنجار دیگری
- داغ کردن غیر معمول
- افت سرعت شدید و ناگهانی
- خرابی فایل‌های ذخیره شده بدون دلیل مشخص
- هنگ کردن، کرش کردن و نمایش خطای صفحه آبی مرگ هنگام کار با فایل‌های ذخیره شده (نظیر باز کردن فایل‌ها)
با رعایت آنچه که گفته شد و بررسی دوره‌ای هارد دیسک (هر چند ماه یکبار)، می‌توانید از خرابی ناگهانی هارد دیسک، از دست رفتن اطلاعات و هزینه‌های گزاف بازیابی اطلاعات در امان بمانید.
سوالات پرتکرار
آیا اطلاعات هارد دیسک سوخته شده قابل برگشت است؟
به صورت کلی باید گفت اگر وضعیت فیزیکی دیسک‌های اطلاعات هارد دیسک‌ها سالم و سلامت باشد، هر نوع اطلاعات موجود در آنها به شرط عدم انجام عملیات نوشتن پس از یک دوره حذف، قابل بازگشت است. در واقع اگر مدارات داخلی مانند کنترلرهای هارد دیسک آسیب دیده باشند، همچنان از روی دیسک‌ها امکان بازگردانی اطلاعات وجود دارد. اما در صورت ایراد آسیب فیزیکی به دیسک‌های هارد دیسک و شکستن یا ترک برداشتن آنها، احتمال بازگشت اطلاعات به شدت کاهش می‌یابد.
مهم ترین دلیل خراب شدن هارد دیسک چیست؟
به این سوال باید از دو منظر پاسخ داد. ایراد ضربات فیزیکی می‌تواند عامل اولیه در خراب شدن قسمت‌های مکانیکی هارد دیسک باشد و در خصوص آسیب‌های الکترونیکی، نوسانات برق یا استفاده بیش از حد بدون استراحت می‌تواند عامل خرابی برد کنترلر یا مداردات کنترلی هارد دیسک باشد.